Dit is het vervolg op een inleidend artikel van maandag 30 december: Millenniumbug 20 jaar later: Opmars naar verdoemenis. Vandaag staan we verder stil bij het hypejaar 1999 en in het afsluitende stuk op 1 januari, blikken we terug op de nasleep in het jaar 2000 zelf.
"De tijd dringt", zei de site mp2000.nl, oftewel de officiële webstek van het Millennium Platform. Dit platform van onder meer het Nederlandse ministerie van Economische Zaken en diverse branchvereningingen wilde niet alleen bewustwording creëren, maar ook kennis en ervaring uitwisselen om daadwerkelijk tot oplossingen te komen.
Wired riep 1998 uit tot The Year We Noticed Y2K. Bewustwording was duidelijk gearriveerd, toch? De lijst van potentiële problemen stapelden zich op en in de laatste jaren van de eeuw begonnen de kranten worst case scenario's te koppen. Leveranciers die bewustwording wilden creëren hielpen zo per ongeluk mee aan een situatie van grote bezorgdheid, of zelfs paniek. Nou ja, misschien niet zo per ongeluk, aangezien de urgentie organisaties dreef naar aanbestedingen voor moderne systemen die millenniumproof waren.
Voorspellingen van kwaad tot erger
De mogelijke negatieve effecten logen er niet om. De pinautomaten zouden plat gaan, zo waarschuwden computerexperts. Het lichtnet kon wel eens uitvallen. Kerncentrales zouden onbeheersbare reactoren hebben. Nucleair arsenaal zou een aanval detecteren en een noodscenario kunnen aftrappen. De voorspellingen varieerden van "dit kan wel eens vervelend zijn" tot "het einde van beschaving zoals we het kennen is nabij".
Zo vergezocht leek de potentiële IT-ramp niet. In 1996 testte de energiebeheerder van de Amerikaanse staat Hawaï het lichtnet alsof het 1 januari 2000 was. Tijdens die test werkten de systemen werkten opeens niet meer. en ging de testomgeving plat. Gasunie deed eenzelfde test in 1998 en ontdekte dat tussenstations niet meer reageerden als de datum overging van 31 december 1999 naar 1 januari 2000. Geen goede tekens.
De Amerikaanse Nuclear Regulatory Commission waarschuwde dat monitoring van radioactiviteit en andere beveiligingsmiddelen niet meer zouden kunnen werken. Oude geautomatiseerde kernwapensystemen zouden bij uitval een aanval kunnen interpreteren en een tegenaanval kunnen lanceren - een potentieel scenario dat breed werd omarmd door doemdenkers van allerlei allooi.
Een hele industrie van bedrijven die geld probeerden te slaan uit het 'millenniumprobleem' ontstond halverwege de jaren 90. In een artikel van juni 1996 schreef The New York Times over het computerissue en citeerde Gartner-onderzoeker Kevin Schick die vertelde dat de markt toen al begon vol te lopen. "In '98-99 (...) is er blinde paniek."
KLM overwoog in 1997 om uit voorzorg vluchten te schrappen op 1 januari 2000 (en deed dat uiteindelijk ook). Het verhaal gaat dat medewerkers van het Millennium Platform vliegtickets cadeau kregen voor de nacht van de millenniumwisseling ter illustratie van het vertrouwen dat ze hadden in het oplossen van het probleem. Maar KLM hield vliegtuigen de nacht van 31 december aan de grond. Dat zorgde ervoor dat er toestellen op ongebruikte banen van Schiphol geparkeerd stonden.
Bezorgdheid neemt toe
Verontrustend voor bijvoorbeeld journalisten die het issue wilden beschrijven, was dat diverse computerdeskundigen - de mensen die aan het probleem werkten en wisten waar ze het over hadden - grote problemen voorzagen en vluchtten. Neem IT'er Sally Moore die na het werken aan de oplossing in een bedrijf de bergen van Californië introk om januari af te wachten. Haar onheilspellende visie bij het Canadese CBC: "We kunnen niet alles opruimen." Oftewel, zelfs als 99 procent van de problemen oplost en onder controle hebt, trekt een legacysysteem mogelijk alsnog alles de afgrond in.
NRC Handelsblad interviewde een Haarlemse computerdeskundige die bij overheid en banken werkte en naar een buitengebied van Australië vluchtte om buiten het bereik van potentiële fall-out (letterlijk) te zitten en in hartje zomer te zitten terwijl Europa potentieel vernikkelde. Kortom, Gartners Kevin Schick kreeg al snel gelijk: in 1998 en 1999 was bezorgdheid aan het omslaan tot paniek.
De doemdenkers stonden niet alleen. Nucleaire commissies die voor problemen waarschuwen, deskundigen die vluchtten, millenniumplatforms die waarschuwden dat we er harder aan moesten trekken, millenniumaanpakkers die de noodklok luidden, organisaties als het Amerikaanse Rode Kruis die adviezen verstrekte tot en met het plaatsnemen in schuilkelders - het is niet meer dan logisch dat de pers zoetjesaan ook begon te geloven dat we tegen een potentiële apocalyps aanschurkten.
Vrees voor de apocalyps
De zeitgeist hield zich, al dan niet serieus, bezig met een Eind der Tijden-scenario. Niet voor niets was fictie over het Eind der Tijden populair in de tweede helft van de jaren 90, met series als Millennium en X-Files, en films over uitroeiing van de mensheid trokken volle bioscoopzalen in 1996-1999.
Doomsday-preppers kwamen tevoorschijn in diverse artikelen in het laatste jaar van het millennium. Bijvoorbeeld de Canadees Bruce Beach die 42 schoolbussen begroef om zo een complex aan schuilkelders te improviseren, waar uiteindelijk niemand interesse in bleek te hebben. "Ik ben niks gerust in die Russische kernreactoren en in die pijplijn, daar in Siberië", zo zei hij in gesprek met De Morgen.
"De millenniumbug zal misschien hier en daar enkele onopvallende - en door de autoriteiten uiteraard vakkundig gecamoufleerde - technische defecten teweegbrengen, maar op langere termijn zullen wij vast en zeker te maken krijgen met ernstige verstoringen van economische systemen en geopolitieke omwentelingen", aldus de pessimistische kijk van Beach.
Angst regeert
Ondertussen sloegen diverse schrijvers munt uit deze situatie en schreven ze over het naderende onheil met zelfhulpboeken. Bijvoorbeeld het boek Time Bomb 2000 van gerenommeerd softwareontwerper en IT-consultant Edward Yourdon. In dit boek beschrijft hij diverse rampscenario's en hoe we moeten handelen, afhankelijk van de duur van de uitval.
De auteur schetst scenario's met onbeschikbare systemen gedurende twee dagen, een maand, een jaar en zelfs tien jaar. Hij houdt daarbij onder meer rekening met een eventueel economische recessie, of het verdwijnen van overheidsdiensten (zoals belastingdienst IRS) vanwege de politieke gevolgen van een onbeschikbaarheid van een half jaar of langer.
Dat is nog een van de nuchterdere boeken op het spectrum. Diverse Y2K-overlevingsgidsen gingen uit van een einde van de wereld en alles van Maya-voorspellingen, interpretaties van Openbaringen en doemtijdingen van waarzeggers werden erbij gesleept om te benadrukken dat de millenniumbug slechts een mogelijk facet was van het Eind der Tijden.
De bug nam zo Bijbelse proporties aan, waarbij de synchroniciteit van een heel scala aan 2000-gerelateerde ellende een beeld opriep dat het niet anders kón dat we met heftige ellende zouden komen te zitten zodra de klok twaalf uur sloeg aan het einde van het tweede millennium.
Uitgevers probeerden zoveel mogelijk mensen te verleiden tot het aanschaffen van een boek over de crisis der crises die weldra zou toeslaan. Boeken als A Family Survival Manual for Y2K and Beyond, The Hippy Survival Guide to Y2K, How To Survive Y2k Chaos In The City, Y2k for Women en The Y2K Survival Guide waren titels die de winkels vulden. Online boekenwinkel Amazon had meer dan 50 van zulke titels in 1998, en er zouden nog meer volgen voordat het oudejaarsavond 1999 werd.
Los daarvan, ook IT-deskundigen begonnen zich langzaamaan zorgen te maken. Werd de impact misschien toch onderschat? "Het 2000-probleem is net een ui: hoe meer je schillen je ontdekt, hoe harder je gaat huilen", aldus een onderzoeker in een enquête over millenniumgereedheid. Daaruit bleek in 1998 onder meer dat slechts 3 procent van de bedrijven klaar was voor de omschakeling naar 2000.
In Godsnaam de kalmte bewaren
Tijd voor een stukje nuchterheid. Het Centraal Planbureau (CPB) voerde een risico-analyse uit en stelde, ongeveer een jaar voordat het zover zou zijn, dat veel zou afhangen van de voorbereidingen van het bedrijfsleven. De millenniumbug zou volgens het bureau mogelijk vooral een impact hebben op sectoren waar techniek van vitaal belang is, zoals telefonie-, energie- en industriële halffabrikaatbedrijven. Goed voorraadbeheer om eventuele tegenslagen op te vangen en noodstroomvoorzieningen bij ziekenhuizen werden in het rapport ook benoemd als belangrijk voor een soepel verlopende millenniumwisseling.
"Of er een serieus probleem ontstaat, hangt dan af van de vraag of bedrijven in een bepaalde sector tijdig en adequaat hebben ingespeeld op de millenniumproblematiek. In dit verband is het vermeldenswaard dat uit onderzoek blijkt dat in sectoren waar vanwege specifieke bedrijfsprocessen sprake is van een verhoogd risico, de aanpak ook stringenter is", staat te lezen in het rapport.
Het CPB gaat uit van talloze mitsen en maren, maar schrijft ook: "De productieverliezen door storingen in het productieproces zullen na 2000 nauwelijks een blijvend effect op de economische groei uitoefenen." Dat gegeven zal in 2000 nog aangehaald worden door het ministerie van Economische Zaken ter ondersteuning dat de eerder voorspelde problemen niet zo groot zouden zijn als her en der werd beweerd.
Interessant is dat het CPB aanhaalt dat het qua economische schade vooral zou kunnen gaan om een vertrouwensissue, minder een technisch issue. "De vermeende kans op uitvallen van beademingsmachines en het neerstorten van vliegtuigen kan mensen ertoe bewegen een operatie of vlucht gepland voor eind 1999-begin 2000 te laten vervallen of in ieder geval uit te stellen." En: "Het algemene effect van terughoudendheid bij consumentenaankopen en investeringen zal onder invloed van een herwonnen vertrouwen geleidelijk aan weer verdwijnen."
Verdere economische schade bij bijvoorbeeld telecombedrijven wordt door het bureau niet zozeer voorzien in de uitval van systemen, maar door de inzet van extra personeel rond de millenniumwisseling en de maanden erna. De belangrijkste conclusies van het bureau in het rapport dat al in februari wordt gepresenteerd:
- De uiteindelijke effecten van het millenniumprobleem zijn sterk afhankelijk van de vraag of bedrijfsleven en overheid tijdig en in voldoende mate op de problematiek reageren.
- Er zijn aanwijzingen dat de gevolgen van eventuele aanzienlijke storingen van de productieprocessen op jaarbasis kunnen meevallen vanwege de flexibiliteit van de economie.
- Al met al lijkt de verwachting van een zowel op korte als langere termijn beperkt effect op de ontwikkeling van het BBP het meest waarschijnlijk.
Maurice de Hond zag het een stuk somberder in, zo tekent De Volkskrant op op 28 december. Hij vermoedde dat de complexiteit van Nederlandse IT-systemen wel eens zou kunnen betekenen dat je onvoorziene kettingreacties zou krijgen. "Ik vind het terecht dat de overheid een angstpsychose wil voorkomen. Maar waarom zou je niet adviseren om kaarsen, water, voedsel en brandhout in te slaan? Wat voor zin heeft het om alsmaar trots te roepen dat Nederland alles zo goed voor elkaar heeft? Ik heb spullen ingeslagen", zegt hij tegen de krant daags voor de millenniumnacht.
31 december 1999
Op de grote dag zelf, staan veel IT'ers stand-by. Bijvoorbeeld in het Nationale Coördinatiecentrum van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, waar als crisiscentrum voor de vitale sector van het land de gebeurtenissen nauwlettend in de gaten worden gehouden. Er zijn noodlijnen gereed voor het escaleren van eventuele incidenten.
Gelukkig kan er wel gelachen worden om de millenniumbug, nog voordat de eenentwintigste eeuw aanbreekt. "Over anderhalf uur is het vuurwerk hier", zegt Youp van 't Hek in zijn oudejaarsconference op 31 december. "Tenminste, of eerder, want een half uur geleden, om tien uur, was de millenniumwisseling in Moskou. Ik weet niet of u dat een beetje gevolgd hebt, maar daar staan allemaal heel oude raketten en die worden bestuurd door heel oude computers. Dus als u nog iets te overleggen hebt: doe het nu, zou ik zeggen, want zo'n raket doet er ongeveer drie kwartier over", grapt Van 't Hek.
Ondertussen was het voor menig IT'er allesbehalve een normale oudejaarsavond: er werden veel extra diensten gedraaid. Niet omdat er een grote vrees was dat dingen mis zouden gaan, maar áls er storingen zouden zijn
"Je moest wel stand-by staan", herinnert beveiligingsonderzoeker Paul Ducklin zich."Ik had dienst bij Sophos Labs, want malwaremakers hadden beloofd dat terwijl iedereen aan het feestvieren was, ze een viruswedstrijd zouden houden om op zoek te gaan naar het ergste virus van het nieuwe millennium. Ik was sceptisch en ik herinner me dat ik dacht: 'ik wed dat jullie net zo hard gaan feesten als de rest'. Ik schreef de laatste virusdefinitie van het jaar, maar er zat geen ernstige tussen", vertelt hij aan Computerworld.nl.
"We waren dus in het lab, een van de oprichters was er, we hadden wat broodjes, trokken champagne open en zagen het vuurwerk vanuit het raam. We verwachtten niet dat er iets mis zou gaan, maar we wisten dat sommige klanten in paniek zouden zijn."
"Ik hield me veel bezig met ondersteuning en sommige bedrijven hadden een beleid dat ze elk uur belden om te zien of er een update was. Wat als je belt, een minuut later gebeurt er iets en de volgende 59 minuten tast je in het duister? Dus we zeiden: "Speel maar een potje Tetris of Elf Bowling, of wat het ook was toentertijd en als er iets gebeurt, bellen wij jou. Geen nieuws is goed nieuws."
De nacht leek zich rustig te voltrekken. Het NOS-journaal berichtte dat alles in Nieuw-Zeeland, het eerste land dat overging op 1 januari, soepel was verlopen en de klok op het Rode Plein tikte ook gewoon vrolijk voorbij middernacht.
Toch ging er wel degelijk het een en ander mis. Geen hel en verdoemenis, maar de omschakeling zorgde voor storingen van verschillende groottes. De vraag die meteen opdoemde: was het nodig dat de IT-sector zich met dit probleem had beziggehouden, of zou alles ook wel gewoon zijn doorgetikt zonder die inspanning? Daarover morgen meer, in het laatste deel van deze serie.
-
-
Er zijn nog geen reacties.Reageer
Preview