"Wie heeft er ooit als kind een codetaal of geheimschrift gebruikt om ervoor te zorgen dat ouders of leraren niet mee konden luisteren of lezen?" vraagt Mundy aan een publiek tijdens een sessie op de Tableau Conference 2019. De meerderheid van de handen van de mensen in de zaal gaat omhoog.
"Ik stel deze vraag vaak aan groep achters en daar gaan álle handen omhoog. Een kind vertelde bijvoorbeeld over een Griekse toetsenbordindeling om berichten te versleutelen. Of je hoort over een zelf ontwikkelde gebarentaal. Het zit in onze natuur om berichten zodanig te willen communiceren dat alleen een selecte groep ontvangers de boodschap begrijpt", aldus de journalist.
De disruptor van 1941
Volgens haar zijn veel van de lessen en praktijken die begonnen met codekrakers tijdens de Tweede Wereldoorlog van toepassing op het moderne datatijdperk. De journalist schreef een boek over Amerikaanse codekrakers in de oorlog, Code Girls, en vertelt dat ze niet had verwacht dat haar werk zo zou aankomen bij dataspecialisten. Tableau-CEO Adam Selipsky stond in een keynote eerder uitgebreid stil bij haar verhaal en na haar individuele sessie werd ze omringd door nieuwsgierige mensen die meer wilden weten - een handvol mensen wilde dat ze hun exemplaar van haar boek signeerde.
In het tijdperk waar het boek zich op richt, leerden onder meer het Amerikaanse en Britse leger over de waarde van een cultuur die erop is gericht om gegevens te hanteren - een cultuuromslag waar menig organisatie vandaag de dag nog mee worstelt.
Mundy loopt in een energiek uur waarin ze snel en enthousiast spreekt door een stukje geschiedenis en wat daarvan de lessen zijn voor dit tijdperk. Ze verhaalt over 'de disruptor' van 1941 die de katalysator was van een nieuw tijdperk en dat was de aanval op Pearl Harbor.
Die gebeurtenis zorgde er niet alleen voor dat de VS zwaarder ging leunen op Signals Intelligence, maar ook dat vrouwen hun intrede maakten in beroepen die voorheen aan mannen waren voorbehouden. Door een tekort aan mannen - die zich na Pearl Harbor hadden aangemeld bij het Amerikaanse leger - werden andere resources benut. Het hervormen van het leger naar de datagedreven organisatie die je vandaag de dag nog steeds ziet begon in de jaren 40.
Weinig opgeleid personeel
Er waren in die tijd weinig opgeleide vrouwen: zo'n vier procent studeerde rond die periode af aan een universiteit en dat was dan meestal niet voor een baan, maar om ervoor te zorgen dat deze vrouwelijke studenten gewild waren bij mannen met een beter toekomstperspectief door hun eigen hoge opleiding. Het einddoel volgens de maatschappij van toen van een opgeleide vrouw was om een opgeleide man te kunnen trouwen, legt Mundy uit.
Er was eigenlijk maar één carrièrepad open voor deze vrouwen (de meeste vakgebieden lieten vrouwen niet toe) en dat was het onderwijs. Vandaar dat de meeste families niet investeerden in onderwijs voor hun dochters: de kosten van collegegeld wogen niet op tegen de minimale economische kansen die een opleiding boden.
Maar de plotse oorlog bood kansen. Het Amerikaanse leger had in de winter van 41/42 dringend nieuwe resources nodig omdat er enorm opgeschaald moest worden. Er werd ook Human Intelligence gebruikt, door spionnen te rekruteren en in te zetten, maar het opbouwen van zo'n netwerk kost jaren. Signals Intelligence om versleutelde communicatie te kraken was iets wat op veel kortere termijn vruchten kon afwerpen.
Wiskundige lopende band
De codekrakers kregen allemaal een portie van berichten die ze moesten ontcijferen en kregen training in bijvoorbeeld frequentieanalyse. Bepaalde letters komen vaker langs, A, E en D (in het Engels tenminste, de specifieke frequentie verschilt per taal, red.), sommige letters komen vaak in groepen, zoals de S en T, anderen juist nooit in een combinatie. Zo kun je ook in versleutelde berichten patronen ontdekken."
Er werden verschillende systemen gebruikt. Zo hanteerden de Japanners een code waarin hele woorden met een soort substitutiecijfer werden vervangen voor een reeks getallen en werd die string opgevuld met padding waardoor je de cijfers code alleen kon achterhalen als je kon herleiden wat de formule daarvoor was. Het was de taak van de codekrakers om het patroon te ontdekken waardoor ze de formule konden achterhalen. Die methode veranderde regelmatig, dus zelfs als een reeks berichten werd ontsleuteld, moest het hele werk een maand later opnieuw worden gedaan.
Elke codekraker was een radertje in een groter geheel: een gekraakt component werd doorgegeven aan een 'overlap station', dat berichten samenstelde. Een ander codeteam keek naar overkoepelende patronen, bijvoorbeeld gekraakte headers die informatie gaven over het versleutelde bericht, zoals welk codeboek of welk cijfer gebruikt diende te worden. De vrouwen werkten aan een soort lopende band van wiskundig werk, waar iedereen haar deel bijdroeg aan een groter plan om gegevens van en over de vijand te ontsluiten.
Succes van de codekrakers
De resultaten logen er niet om: in de Grote Oceaan werden duizenden bevoorraadingsschepen van Japan tot zinken gebracht en cruciale informatie van de codekrakers zorgde bijvoorbeeld voor informatie over de hinderlaag bij Midway (sinds gisteren draait er een film over deze gebeurtenis in de Nederlandse bioscoop), die het tij van de oorlog in de regio ten Westen van de VS keerde.
Een ander succes was dat de codekrakers het reisschema van de Japanse admiraal Isoroku Yamamoto, het brein achter Pearl Harbor en andere aanvallen op troepen van de VS in de eerste jaren van de oorlog, wisten te ontsleutelen toen hij een inspectieronde deed langs Japanse marinebases. Ook wisten ze hoeveel begeleiding hij had, welk materieel werd ingezet en waar hij zich precies op welk moment zou bevinden. De Amerikanen gebruikten deze informatie om een succesvolle aanval uit te voeren op het vliegtuig van de admiraal.
Nog een belangrijk succes: informatie die cruciaal was voor het eind van de oorlog kwam van codekrakers. Japanse diplomaten stuurden versleutelde communicatie naar het thuisfront, onder meer over een rondleiding van de Nazi's door Europese gebieden. Ze concludeerden in die berichten dat Calais iets beter was versterkt was dan Normandië. De geallieerden baseerden hun aanvalsplan deels op deze informatie.
Sterker nog, een divisie van de codekrakers zorgde voor desinformatie ("je zou het tegenwoordig 'nepnieuws' noemen", zegt Mundy) met versleuteld dummy-verkeer die de codekrakers bij de vijand deden vermoeden dat Churchill en Roosevelt mikten op Calais, om zo lang mogelijk troepen uit de buurt van het werkelijke doelgebied te houden. Hier kwam een uitgebreid bedrog aan te pas, waarbij de geallieerden een heel nepleger klaarzette dat zich opmaakte voor de invasie. Over dit stukje geschiedenis kun je meer lezen in dit artikel van History.com. "Codekrakers hebben de oorlog met tenminste anderhalf jaar ingekort", vertelt Mundy aan het publiek.
Wat denken we te weten?
In het tijdperk van de codekrakers gebeurde iets heel belangrijks, wat we vandaag de dag helaas vaak over het hoofd zien, namelijk het creëren van een datacultuur. Het belang van gegevens werd voor de legerleiding heel duidelijk door het gemis van informatie over de verrassingsaanval op Pearl Harbor en er werd besloten dat gegevens inzichtelijk moesten worden voor een heel breed publiek: van wiskundigen en codekrakers, tot bevoorradingsspecialisten, analisten, strategen, officieren - de hele keten.
Het opslaan van data en gebruik voor analytics is vaak voorbehouden aan een specifieke groep binnen een bedrijf: datascientists en andere IT'ers. Maar juist zakelijke gebruikers zouden directer gegevens moeten kunnen aanspreken, van logistieke afdelingen tot financiën, van de verkopers tot het middenkader - dus ook de hele keten.
"Iedereen in een datagedreven organisatie moet de drie vragen kunnen stellen", zegt Tableau's David Sigerson later op de dag in een vermakelijke sessie over leugens met statistiek: "Wat denken we te weten? Hoe kunnen we dat ontkrachten? Hoe leren we er meer over?" Volgens hem is datageletterdheid in alle lagen van een organisatie van levensbelang om data goed in te kunnen zetten.
Onderzoeksbureau McKinsey becijfert dat acht procent van de organisaties data op schaal kan benutten en dat 24 procent toegang heeft tot al zijn gegevens. De rest gaat verloren door allerlei redenen, van een gebrek aan datastrategie tot technische issues met disparate datasilo's en volgens Tableau, het analyticsplatform, ligt dat onherroepelijk aan één basisprobleem: het gebrek aan een cultuur waarin de waarde van data wordt beseft en werknemers de tools hebben om die gegevens aan te spreken. Je kunt een datastrategie hebben, maar als je werknemers de daarvoor noodzakelijke cultuur niet omarmen - waarbij analyse een gewoonte is, in plaats van een complexe taak - hebben alle strategische plannen geen zin.
Lessen van de codekrakers
Zet dus ál je beschikbare resources in, is ook het betoog van Mundy. "Het werk van historici, journalisten en jullie dataspecialisten is niet zo verschillend: we krijgen te maken met een hoop databronnen waar we soms door worden overweldigd. Daardoor hebben we een vrij eenzaam beroep waarin we tijd doorbrengen met archieven en gegevens, en krijgen we uiteindelijk te maken met uitdagingen wat betreft datamanagement."
Los daarvan, heeft Mundy twee overkoepelende inzichten opgedaan die ze wil meegeven. "Ten eerste dat intelligentie collectief is. We leggen vaak de focus op de individuele genieën als Turing en Nash, maar vooruitgang is te danken aan een enorme cast van figuren die daarin een rol spelen", licht ze toe.
"Ten tweede gaat het om het belang van diversiteit: hoe belangrijk het is om alle resources die beschikbaar zijn aan te spreken. In de Tweede Wereldoorlog werden alle bronnen aangesproken: niet alleen deze vrouwen, maar ook zwarte soldaten als de Tuskegee Airmen, codesprekers (Navajo en andere stammen van Native Americans die werden ingezet voor versleuteling middels obscure talen, red.) en veel meer", vertelt Mundy. "De Nazi's vernietigden minderheden; de geallieerden gebruikten ze."
Nu meteen meer weten over de code girls? De Amerikaanse Library of Congress hield dit jaar een informatiesessie over de codekrakers:
Of meer behoefte aan een stukje fictie losjes gebaseerd op dit gegeven? Dan is de serie The Bletchley Circle op Netflix wellicht een aanrader, over Britse codekrakers die een moordmysterie oplossen:
-
-
Er zijn nog geen reacties.Reageer
Preview